Proton therapie

Dr F. Vernimmen  Radiotherapeut
(congres in Manchester 17/6/2019)

Introductie

Alhoewel proton therapie bij de patiënten overkomt als een nieuwe vorm van bestraling, is de eerste geladen deeltje behandeling met protonen reeds gedaan in Berkeley (California) in 1954. Klinisch gebruik werd in eerste instantie verstrekt bij natuurkunde onderzoeks laboratoria. Het medisch gebruik van deze voorzieningen had beperkingen in termen van beschikbaarheid, en logistieke problemen (patiënt vervoer/accommodatie). Tegenwoordig wordt proton therapie verstrekt in speciale ziekenhuizen en het aantal van zulke faciliteiten neemt al hoe meer toe wereldwijd.

Het nut van proton therapie

Het voordeel van proton therapie ligt hem op het vlak van de dosis distributie in vergelijking met klassieke bestraling (Cobalt of lineaire versnellers), waarbij het dosisprofiel van protonen een lagere dosis heeft aan de organen die in het pad van de bundel liggen op weg naar de tumor en  het complete gebrek aan uitgangs dosis welke onvermijdelijk is met klassieke bestraling. Het diagram in figuur 1 illustreert dit mooi.

Fig 1

Proton therapie laat dus toe om ofwel een hogere dosis op de tumor te geven of om voor dezelfde standaard dosis op de tumor, minder dosis op de omringende organen te geven. Dit laatste staat bekend als de integrale dosis (de dosis die het ganse lichaam in totaal ontvangt). Figuur 2 heeft een visuele weerspiegeling van dit dosis patroon door gebruik te maken van kleurschakeringen (hoe hoger de dosis hoe roder de kleur, lage dosissen worden weergegegevn in blauwe kleuren). Deze lagere integrale dosis is van speciale waarde bij de behandeling van kinderen en jongvolwassenen, omdat het de risico’s van een bestraling geïnduceerde kanker later in het leven vermindert.

Fig 2

Zoals gezegd proton therapie kan gebruikt worden om een hogere dosis op de tumor te geven of om een lagere integrale dosis te bekomen. Beide aspecten spelen een rol afhangende van de aard van de tumor. Voor tumoren die enkel reageren op een hoge dosis is het dus mogelijk om een nog hogere dosis te geven dan met klassieke bestraling. Dit verhoogt de kansen op lokaal beheer van het gewas. Voorbeelden hiervan zijn chordomen/chondrosarcomen van de schedel basis, sarcomen van de zachte weefsels en tumoren met zwakke zuurstof voorziening welke hun tot zekere mate bestralings weerstandig maken. Voor tumoren die goed reageren op relatief lage dosissen bestraling, zoals bvb lymphomen, is het niet nodig de dosis te verhogen maar kan het voordeel van de lagere integrale dosis ten volle benut worden om risico’s voor een tweede kanker later in het leven te verminderen. 

Beschibaarheid van proton therapie

Proton therapie is vanwege zijn hoge kosten nog niet alom beschikbaar. Een reeks landen in Europa hebben proton therapie en ook in de Verenigde staten en het verre oosten (Japan/China/Zuid Korea) zijn er een aantal proton therapie faciliteiten. Het streven is om proton therapie meer beschikbaar te maken door technologische innovaties, en daar wordt hard aan gewerkt omdat in een klimaat van beperkingen van gezondheidskosten het belangrijk is om proton therapie aan “dezelfde prijs” te kunnen aanbieden als klassieke bestraling. De dag dat proton therapie klassieke bestraling volledig zal vervangen is nog een eindje in de toekomst, maar wie had 10 – 15 jaar geleden gedacht dat we met onze GSM eigenlijk een volwaardige kleine computer op zak hebben.